مقاله چاپ و چاپخانه

مقاله چاپ و چاپخانه

قسمتی از متن:

چاپ در لغت به‌معنای نقش، اثر، مُهر، و نشان آمده و در متون مختلف كلمات طبع، باسمه، و تافت به‌عنوان مترادف آن به‌كار رفته است. در اصطلاح، به عمل، فن، و صنعت تكثیر صورت نقوش دوبعدی (حروف، ارقام، خطوط، تصاویر، و جز آن) به‌وسیله انداختن اثر این نقوش بر كاغذ، پارچه، یا مواد دیگر، به‌ویژه چاپ مواد خواندنی، با تصویر یا بدون تصویر بر روی كاغذ گفته می‌شود (:9 ج 1، ص 785). در تعریفی دیگر، چاپ مجموع عملیاتی است كه متن خام را به اثر درخور انتشار مانند كتاب، مجله، روزنامه، و جز آن تبدیل كند (68:1). چاپخانه نیز در لغت به‌معنای محل و مكان چاپ كردن و در متون مختلف كلمات مطبعه، دارالطباعه، و باسمه‌خانه به‌عنوان مترادف آن به‌كار رفته است. چاپخانه مؤسسه یا كارگاهی است كه از عهده انجام كارهای چاپی بر روی كاغذ و سایر اشیا از طریق انواع چاپ برآید (28:8) و، به تعبیری دیگر، محلی است كه چاپ كتاب، نشریات، و مانند آن در آنجا انجام می‌گیرد (:11 ذیل "چاپ").

تاریخچه

پیدایش چاپ را می‌توان به سده‌های پیش از تاریخ، زمانی كه انسان اقدام به ساخت مُهرهای گلی و چوبی كرد، نسبت داد؛ ولی ابداع چاپ به‌مفهوم امروزی را به كشور چین نسبت می‌دهند. چینی‌ها در اواخر قرن دوم میلادی سه عنصر مورد نیاز چاپ، یعنی كاغذ، جوهر، و سطوح كنده‌كاری‌شده را در اختیار داشتند (:23 ج 14، ص 1052). شواهد تاریخی برجای‌مانده نشان می‌دهد كه در عصر سلسله‌های سویی و تانگ در چین (قرن 6-10 م.) عمل تكثیر را، نه تنها به‌كمك سنگ (فشردن و یا مالیدن آن بر كاغذ)، بلكه با چوب، فلز، و حتی گِل پخته به‌طور دقیق انجام می‌دادند و، بدین ترتیب، متونی را در نسخه‌های متعدد تولید می‌كردند (98:1-99). ابتدایی‌ترین روش كار چاپ قالبی بود؛ بدین‌گونه كه مطالب را روی تكه‌های چوبی حك و سپس بر كاغذ منتقل می‌كردند. نخستین نسخه چاپی موجود در جهان اثری است كه در ایالت كانسای[1] چین به‌دست آمده است. این نسخه كار شخصی به نام وانگ چیه[2] است كه تاریخ چاپ را 11 مه 868 م. ذكر می‌كند (:2 44). پس از چاپ قالبی، استفاده از حروف متحرك معمول شد. در فاصله سال‌های 1041-1408م.، نخستین بار، فردی چینی به نام پی شنگ[3]، با استفاده از نوعی چسب و گل، اقدام به ساخت حروف متحرك كرد. در 1403م. پادشاه كره، هتای تجونگ،[4] دستور ساخت حروف متحرك از مفرغ را داد (:23 ج 14، ص 1052-1053). در همین زمان، در اروپا نیز اختراع حروف متحرك بدون اطلاع از كار چینی‌ها، توسط گوتنبرگ[5] انجام گرفت (:9 ج 1، ص 785). گوتنبرگ، چاپگر آلمانی، نخستین كسی بود كه برای هر حرف قطعه فلزی جداگانه درنظر گرفت. وی قطعه‌ها را برای تركیب كلمات مناسب كنار هم قرار داد، بر آنها مركب مالید، و بر ورق‌های كاغذ فشرد و به این ترتیب چاپ نوین را باب كرد. وی حروف را ابتدا از جنس چوب، سپس از سرب، و بعدها از آلیاژ سرب، قلع، و آنتیموان ساخت. گوتنبرگ روزانه بین 300 تا 500 برگ چاپ می‌كرد. نخستین كتابی كه او به این شكل پدید آورد كتاب مقدس 42 سطری بود (101:1). كتاب‌هایی كه در این زمان به‌چاپ می‌رسید به اینكونابولا معروف است.

ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود 40 سال در همه كشورهای عمده اروپایی رواج یافت و چاپخانه‌هایی با این روش به‌وجود آمد. در فاصله سال‌های 1460 ـ 1470 م. چاپخانه‌هایی در آلمان و سایر كشورهای اروپایی پدید آمد. در نیم‌قرن نخست پس از كار گوتنبرگ، حدود چهل‌هزار كتاب به چاپ رسید و شمارگان مجموع آنها از 12 میلیون نسخه فراتر رفت. در پایان قرن پانزدهم در اروپا، بیش از دویست چاپخانه در شصت‌ونه شهر فعالیت مستمر داشتند. از جمله چاپخانه‌های مهم آن دوره می‌توان به چاپخانه آنتون كابرگر[6] در شهر نورنبرگ اشاره كرد كه تعداد ماشین‌های چاپ آن 24 دستگاه بود و صدها نفر در آن چاپخانه كار می‌كردند (:16 35-36).